Niet alleen familiebedrijven, maar alle organisaties kunnen aanlopen tegen de (enorme) loyaliteitskracht van een bloedband. Hoe zit dat eigenlijk en wat kun je er aan (of mee) doen?
Wat is bloedband en waarom is die zo sterk?
Je kent het woord 'bloedband' uiteraard. In ons taalgebruik kun je op diverse manieren merken dat bloedband iets heel stevigs is. Met je vader, moeder, broer, zus, opa, oma, zoon, dochter heb je een bloedband (en met nog meer mensen uiteraard). Dat merk je er bijvoorbeeld in dat daar geen ex- vormen van bestaan. Je hebt geen ex-vader of ex-zoon. Met je man/vrouw heb je geen bloedband en je kunt wel elkaars ex worden.
Die bloedband valt samen met zogenaamde existentiële loyaliteit. Loyaliteit gaat over een voorkeurskeuze. Als je loyaal bent aan een bepaald merk ben je geneigd dat te kopen als je kunt kiezen. Loyaliteiten kunnen heel bewust zijn (zoals bij een voetbalclub), maar ook ongemerkt (waarom tank jij bij het tankstation waar je vaak komt?...). Existentiële loyaliteit is loyaliteit die op basis van 'existentie' tot stand is gekomen. Hoe verdrietig moeizaam een relatie met een vader/moeder/kind ook kan zijn, toch is er die loyaliteit waardoor men nooit echt 100% weg is bij elkaar. Relaties kunnen ondergronds zijn gegaan, maar de loyaliteit blijft.
Voorbeeld in een familiebedrijf
En dan is het niet raar dat juist bij familiebedrijven de bloedband een grote rol speelt. Die bloedband bepaalt bijvoorbeeld dat veel bedrijfseigenaren hun kinderen of andere bloedverwanten voorrang willen geven voor een plek bij het bedrijf. Een voorbeeld hoe dat tot forse problemen kan leiden.
Floor heeft een aannemersbedrijf met 70 personeelsleden. Zijn 'financiële geweten' is Cora die inmiddels 25 jaar met hem samenwerkt. Cora heeft ooit op MBO niveau bedrijfsadministratiekennis opgedaan en heeft zich zowel in de praktijk als ook door cursussen bijgeschoold.
De oudste zoon van Floor (Boy) blijkt niet zoveel met bouwen te hebben, maar des te meer met financiën. Hij doet een opleiding aan de HEAO en weet het zo te regelen dat hij zijn afstudeerwerk in het bedrijf van zijn pa kan doen. In die periode spreken Floor en Boy regelmatig over de toekomst. Floor zou het liefst willen dat Boy bij zijn bedrijf komt werken. Het resultaat van zijn afstudeerwerk (een model waarmee inkoopprijzen heel gemakkelijk kunnen worden gekoppeld aan offertes) blijkt goed te bevallen. Als Boy klaar is met zijn studie komt hij 100% bij het bedrijf werken. Voor Cora is dat verwarrend, want het bedrijf is te klein voor twee financiële mensen. Als ze Floor vraagt naar haar toekomstige mogelijkheden is die er na een paar dagen nadenken wel uit: als Boy het bedrijf overneemt mag hij kiezen hoe hij het wil. En Boy is daar wel duidelijk over: hij ziet geen plek meer voor Cora. Cora staat een paar maanden later op straat met een matig diploma en (ondanks een transitievergoeding) teleurstellende breuk in haar arbeidsleven.
Er zijn nog vele andere situaties waarin familiebanden problemen opleveren in een bedrijf. Denk bijvoorbeeld aan:
Ruzie tussen neven en nichten binnen hetzelfde bedrijf
Ouders die liever hun eigen kind een voordeel geven dan het kind van hun broer/zus
Kinderen in een samengesteld gezin die op basis van bloedband met een van de ouders een voorkeursbehandeling krijgen (of verlangen...)
etc.
Voorbeeld in een niet-familiebedrijf
Binnen alle soorten organisaties kunnen problemen ontstaan als gevolg van een bloedband. Een voorbeeld uit de praktijk:
Willem werkt als planner bij een transportbedrijf met 45 chauffeurs. Het is lastig voor het bedrijf om voldoende chauffeurs te vinden. Een broer van Willem, Tony, heeft geen werk én een groot rijbewijs. Het probleem is dat Tony bij zijn vorige werkgever ontslagen is wegens diefstal en een gat in zijn c.v. heeft doordat hij nauwelijks tot geen serieus werk heeft gedaan de afgelopen jaren. Nu Tony echt geld nodig heeft oefent hij druk uit op Willem om te vragen of hij bij zijn bedrijf kan werken.
Willem vertelt het hele verhaal aan zijn werkgever en die durft het wel aan om Tony aan te nemen. Na enkele maanden ontstaat er echter onvrede onder de chauffeurs. Het is lastig te bewijzen, maar het lijkt er op dat Willem Tony ontziet als het gaat om vervelende klusjes (in het weekend) en juist wel de ritten geeft waar via overwerk extra aan te verdienen is. Als ze klagen bij hun baas en die Willem er op aanspreekt is dat het begin van een fors conflict dat er toe leidt dat Willem ontslag neemt. Met name het feit dat de andere chauffeurs hem niet vertrouwen heeft hem de das omgedaan.
5 tips hoe om te gaan met bloedband op het werk
Enkele algemene tips hoe om te gaan met een bloedband op het werk:
Erken de bloedband: het is naïef om te doen alsof er geen bloedband is en te zeggen 'hij/zij is een gewone collega voor mij hoor.' Het risico van die benadering is júist dat er problemen ontstaan die (te) lang ontkend worden.
Leg vast welke afspraken je als werkgever en betrokken medewerkers maakt met elkaar. Ongeschreven 'vertrouwensafspraken' blijken in de praktijk niet voldoende waarborg te zijn. In het voorbeeld van Cora en Floor konden die zich niet voorstellen dat ze problemen zouden krijgen, maar toen het zo ver was, was het te laat om afspraken te maken.
Handel open, transparant en geef ruimte voor vragen vanuit de organisatie.
Afhankelijk van de situatie kan het nodig zijn een exit-plan te bespreken. Als Willem met zijn werkgever had besproken dat er na een half jaar een evaluatie zou zijn en dat de werkgever het recht had dan het contract met Tony niet te verlengen, had dat dit ergere scenario kunnen voorkomen.
Ga in gesprek met alle betrokkenen. Ook al hebben mensen een bloedband, ze zijn de ander niet... Dus al zit een broer in de directie, de broer die 2 á 3 lagen onder hem in de organisatie zit is weliswaar zijn broer, maar blijft zelf aansprakelijk voor zijn arbeidsleven. Juist dat (vrij strikte) naleven van communicatielijnen kan problemen voorkomen.
Meer weten over relaties binnen een organisatie? Lees in mijn blog tussenikenjij.nl of neem vrijblijvend contact op om eens te bespreken hoe ook jouw organisatie baat kan hebben bij een Contextuele Benadering van relaties.